پژوهش‌های زیادی درعلوم سیاسی و مدیریت اجتماعی و هم‌چنان درس‌های برگرفته شده از مسیر تاریخ خونبار افغانستان نشان می‌دهند که در بین نظام های سیاسی متداول جامعه‌ی بشری معاصر، نظام جمهوری مبتنی بر اراده‌ی آزاد مردم که از رأی مستقیم آن‌ها ناشی می‌شود، یگانه نظام سیاسی است که به صورت بالفعل می‌تواند حقوق شهروندی باشنده‌گان یک سرزمین را تضمین کند.

حقوق شهروندی باشنده‌گان سرزمین مشترک ما یکی از والاترین ارزش های محوری در حزب ملی آزادی افغانستان پنداشته می‌شود. بر اساس این ارزش های والا، تضمین و تأمین حق شهروندی یکی از اهداف اساسی در داعیه‌ی مبارزات سیاسی ما است.

قوت و پایداری افغانستان در پیچیده‌گی، تنوع و بافت گروه های انسانی، تکثّر فرهنگی و گوناگونی بستر جغرافیای طبیعی آن نهفته است. حزب ملی آزادی افغانستان به این اصل که هرکسی که در این جغرافیا زنده‌گی می‌کند و به هر زبانی که تکلم می‌کند و به هر دین و مذهبی که دارد، بخش جدایی ناپذیر ملت آزاد افغانستان است و بحیث شهروند این کشور، دارای حقوق و وجایب شهروندی سلب ناشدنی است، باور دارد و آن را یک ارزش اساسی فکری برای سلامت اجتماعی، ثبات و پایداری افغانستان می‌داند.

اصل اساسی و مبنای حقوقی و بلامنازعه‌ی مشروعیت در اقتدار و حاکمیت سیاسی، بدون شک اراده‌ی آزاد مردم افغانستان است، که از طریق انتخابات آزاد در سطوح و موارد مختلف و در مقاطع زمانی مشخص تمثیل می‌شود.

ما باورداریم که قدرت تصمیم‌گیری، هم در رده های مدیریت سیاسی و پالیسی سازی، و هم در رده های اداری و حکومت‌داری برای ارایه و تأمین خدمات عامه، باید به صورت افقی بر مبنای قوانین کارآ توزیع و غیرمتمرکز ساخته شود.

راه حل پایدار به این مشکل سیاسی را باید با حوصله‌مندی در دو سطح جستجو کرد: نخست، وصل کردن باشنده‌گان اطراف به مرکز کشوراز طریق به رسمیت شناختن حقوق بلامنازعه‌ی شهروندی آن‌ها از یک‌سو و انتقال صلاحیت های تصمیم‌گیری در مسایل انکشافی و خدمات عامه به اطراف، از سوی دیگر.

اهداف اساسی حزب ملی آزادی افغانستان در راستای توسعه‌ی اجتماعی و فرهنگی موزون همه‌ی باشنده‌گان این سرزمین بر مبنای ارزش های مندرج در «منشور حقوق اساسی شهروندان افغانستان» با پذیرش اصل تنوع در بافت انسانی و به رسمیت شناختن هر یک از خُرده فرهنگ‌های مربوط آن به مثابه‌ی جزیی از گنجینه‌ی بزرگ تمدنی و غنای فرهنگی سرزمین افغانستان استوار خواهد بود.

حزب ملی آزادی باوردارد که توسعه‌ی اقتصادی و شکوفایی اجتماعی بدون توزیع عادلانه‌ی ثروت‌های ملی و بدون مشارکت متوازن و متعادل شهروندان در ساختن و آبادانی سرزمین شان ناممکن است. از سوی دیگر، درعین حالی که در عصر حاضر هیچ کشوری بدون جذب سرمایه گذاری های خارجی نمی‌تواند به اهداف بزرگ اقتصادی خود نایل آید، رشد سرمایه‌های ملی نیز در توسعه‌ی زیرساخت‌های اساسی کشورهای توسعه نیافته‌ی چون افغانستان، ازاهمیت ویژه‌ای برخورداراست.

اهداف اساسی حزب ملی آزادی افغانستان درعرصه سیاست خارجی بر مبنای اصول احترام متقابل به منافع یک‌دیگر، هم‌زیستی مسالمت آمیز، به ویژه با همسایه‌گان، و بی طرفی افغانستان استوار است.

برای تامین امنیت بشری و فردی شهروندان کشور، مهم است تا نخست تهدیدها امنیتی در سطوح مختلف بررسی شوند. با شناخت کارشناسانه از تهدیدها، راه های مقابله با آن‌ها تشخیص داده شود. با آموختن از درس‌های گذشته، لازم است تا در ساختارها، اهداف و شیوه های مهار و دفع این تهدیدها تغییرات جدی رونما گردد.